انجمن فتوت

این انجمن همانند انجمن آذربایجان توسط عده‌‌اى از آذربایجانیان ساكن تهران، به طور رسمى در روز یكشنبه دوم شوال 1325 تأسیس یافت. محل آن در باغ سابق فرمانفرمان كه در آن زمان متعلق به سردار معتضد بود قرا رداشت. جلسات عمومى انجمن به صورت هفتگى و روزهاى پنجشنبه برگزار مى‌‌شد. اما هیأت اداره كننده انجمن به صورت هفتگى و روزهاى پنجشنبه برگزار مى‌‌شد. اما هیأت اداره كننده انجمن در روزهاى یكشنبه و سه‌‌شنبه تشكیل جلسه مى‌‌دادند. ریاست انجمن بر اساس آراء عموم اعضا بر عهده ظفرالسلطنه امیر نویان بود. برخى از اعضاى انجمن عبارت بودند از علاءالملك، حاجى ناصرالسلطنه حشمت‌‌الدوله، سعیدالسلطنه، وزیر همایون، محمدحسن‌‌خان مجیدالملك، سردار احمد، سردار معتضد، اعتمادالاسلام، مرتضوى حاجى محمد اسماعیل آقا، خطیب‌‌الممالك.

 انجمن فتوت على‌‌رغم اینكه به طور رسمى هدف خود را «حفظ اساس مقدس مشروطیت و متابعت به مقام منیع دارالشوراى ملى» و ایجاد تأسیسات خیریه و خدمت به عالم انسانیت اعلام كرده بود، اما به شدت در میان آزادى‌‌خواهان و مشروطه‌‌طلبان به خصوص انجمن‌‌هاى تندرو، و بدنام، و به ارتباط داشتن با مركز استبداد یعنى دربار متهم بود. برخى از انقلابیون معتقد بودند كه هدف این انجمن در اصل ایجاد اخلاف میان ترك‌‌ها و فارس‌‌ها بود و به همین دلیل عضویت انجمن مشروطه به آذربایجانى بودن افراد بوده است ولى هیچ نكته‌‌اى دال بر صحت این امر به دست نیامد، بلكه بالعكس طبق ماده اول نظامنامه این انجمن، شرایط عضویت براى «رعیت ایران»، داشتن حسن خلق و عدم ارتكاب جنحه و جنایت، داشتن سن بالاتر از بیست و پنج سال و داشتن یك نفر معرف از اعضاى انجمن، اعلام شده بود. / حبل‌‌المتین، 4 شوال 1325، ش 158.

 به نظر مى‌‌رسد، مجمع فتوت براى كم كردن شدت سوءظن‌‌ها و اتهام وارده، اقدام به نشر لایحه‌‌هایى در جراید آن روز و برگزارى جلسات سخنرانى با حضور وكلاى مجلس نظیر امام جمعه خوئى مى‌‌كرد. و ضمن این جلسات پیوسته بر این نكته تاكید مى‌‌كرد كه هدفى جز مشروطه‌‌خواهى و حمایت از مجلس نداشته، از پذیرفتن اعضاى فاسدالعقیده كه در جهت تخریب اهداف انجمن تلاش مى‌‌كنند، معذور است. / همان، ص 176.

 ظاهراً میان این انجمن و انجمن آذربایجان اختلاف عمیقى وجود داشت و تلاش‌‌هاى افرادى نظیر شرف‌‌الدلوه وكیل آذربایجان، براى ایجاد ائتلاف میان این دو مجمع آذربایجانى مثمرثمر واقع نشد. / شرف‌‌الدوله، ص 154.