در خیابان معاون‌‌السلطان (شهید دكتر دیالمه) در ضلع شرقى، در دوره ناصرى اصطبل نایب‌‌السلطنه قرار داشت كه محل نگهدارى اسب‌‌هاى دولتى بوده و در ضمن از آن‌‌ها نیز به عنوان قراول‌‌خانه استفاده مى‌‌شده است.
سخن آخر این‌‌كه با بررسى متون و اسناد و تاریخ تهران و نقشه‌‌هاى عصر قاجار این نتیجه حاصل مى‌‌شود كه پا به پاى توسعه و افزایش ساختمان‌‌هاى سلطنتى و دیگر عمارات داخل ارگ سلطنتى پایتخت، اصطبل سلطنتى نیز در این نقطه از تهران قدیم گسترش یافته، طورى كه در دوره ناصرى، ارگ خود به تنهایى صاحب چند اصطبل بوده است؛ این بررسى را مى‌‌توان به چند بخش تفكیك كرد:
1. پیش از پایتختى: تهران در سال‌‌هاى آغازین سده نهم هجرى (806 ق.) صاحب نخستین عمارت مهم خود شد؛ بنایى كه به باباشیخ، نخستین خان و مأمور حكومتى، تعلق داشت. این بنا در جایى واقع بود كه بعدها نخستین ساختمان سلطنتى و هسته مركزى ارگ سلطنتى پایتخت ایران در آن‌‌جا تشكیل شد. آنچه در این بررسى بر ما مسلم است این‌‌كه در تمام دوره‌‌هاى صفویه، افشاریه و زندیه در جوار غربى این عمارت، محلى براى چهارپایان بیگلر بیگى یا حاكم وقت تهرانِ ساكن این ساختمان در نظر گرفته شده بود. این مكان كه به مثابه اصطبل حاكم بود تا دوره سلطنت آقامحمدخان بدون تغییرى پا برجا بود.
2. عصر آقامحمدخان و فتحعلى شاه: در دوره آقامحمدخان و به عصر فتحعلى شاه تغییراتى در عمارات سلطنتى پدید آمد و حتى بر شمار ساختمان‌‌ها نیز افزوده شد، لیكن موقعیت اصطبل هم‌‌چنان بدون تغییر پابرجا بود. تنها تغییرى كه در دوران فتحعلى در ساختمان اصطبل رخ داد این‌‌كه هنگام احداث كوچه باریكى كه از میدان ارگ به جانب شمال در جوار ساختمان ارگ (تخت مرمر) كشیده شد، بخشى از سمت شرقى اصطبل در سطح كوچه قرار گرفت. این كوچه بعدها تعریض شد و امروز خیابان شمالى - جنوبى داور را تشكیل مى‌‌دهد.
3. دوران محمد شاه: در این دوره هم اصطبل سلطنتى در همان جا قرار داشت و به مقدار فضاى سابق براى آن بسنده كردند. در این عهد است كه براى نخستین بار در نقشه‌‌اى كه بره‌‌زین روسى از تهران در سال 1259 ق. تهیه كرد، موقعیت جغرافیایى این اصطبل ترسیم شد. در نقشه بره‌‌زین «سر طویله« به جاى نام اصطبل درج شده است.
4. دوران ناصرالدین شاه: در عصر ناصرى توسعه و ساخت و ساز در سطح شهر تهران و نیز ارگ سلطنتى در مقایسه با قبل سرعت بیشترى به خود گرفت و كمابیش تمامى اراضى ارگ ساخته شد. در این دوره علاوه بر اصطبل قبلى كه هم‌‌چنان در جاى خود باقى بود، دو اصطبل دیگر ساخته شد؛ نخست اصطبل توپخانه مباركه بود كه درگوشه جنوب غربى اصطبل مباركه (اصطبل قبلى) و درمجاورت آن و در شمال عمارت توپخانه (محل فعلى مسجد ارگ) قرار داشت. دیگر اصطبلى بود كه در جنوب شرقى تكیه دولت (این تكیه سواى تكیه دولت ناصرالدین شاهى است كه در جنوب و غرب شمس‌‌العماره ساخته شد) واقع شده بود. نكته مهم این‌‌كه در سال‌‌هاى پایانى سلطنت ناصرالدین شاه هر دو اصطبل تازه ساز برچیده شد و اصطبل جنب تكیه دولت به انبار غله و اصطبل توپخانه به انبار توپخانه تغییر یافت. یعنى باز هم ارگ بود و همان اصطبل دوره‌‌هاى قبل.
در عوض با گسترش شهر و با ساخت حصار ناصرى اصطبل‌‌هایى دیگر براى دولت و برخى از رجال در محله جدید دولت ساخته شد. این اصطبل‌‌ها عبارتند از: 1) نایب‌‌السلطنه، 2) اعتمادالسلطنه، 3) كالسكه‌‌خانه، 4) اسبان سوغاتى، 5) امین‌‌السلطان، 6) علاءالدوله، 7) ابوتراب‌‌خان سرتیپ، 8) توپخانه مباركه، 9) مستوفى (این اصطبل در محله سنگلج بود).
5. اواخر قاجاریه: در عصر آخرین پادشاهان قجر؛ مظفرالدین شاه، محمد على شاه و احمد شاه نیز اصطبل شاهى ارگ پابرجا بود و تغییر محسوسى در آن پدید نیامد.
6. پهلوى اول: در این عصر كه تهران شاهد تخریب خانه‌‌ها وعمارات فراوان براى ساختن خیابان و راه بود، بخش اعظم اصطبل سلطنتى كه در غرب عمارت تخت مرمر قرار داشت، خراب شد و در سطح خیابان داور فعلى قرار گرفت و باقى‌‌مانده آن هم جزو ساختمان دادگسترى شد كه امروز دادگسترى استان تهران در آن دایر است.
سلیمان بهبودى در صفحه هشت كتاب خاطرات خود درباره میدان مشق در سال 1299 ش. مى‌‌نویسد: «... در قسمت شرق میدان مشق، جنب خیابان فردوسى، محل كالسكه خانه و اصطبل سلطنتى بود و بقیه فضاى مزبور تماماً میدان مشق بود... .»
2017 © All rights reserved.