ابوالحسن

حاج ابوالحسن اصفهانى معمار باشى، ملقب به صنیع‌‌الملك در حدود سال 1245 ق. متولد و در سال 1305 ق. در گذشت.

 در سال 1300 ق. حاج ابوالحسن عنوان معمارباشى‌‌گرى سلطنتى را كسب كرد. در سال 1303 ق. ترقى كرده اداره بناخانه كه جزو ادارات امین‌‌السلطان بود به وى واگذار شد كه در این شغل خیلى متمول گردید و دختر خود ربابه نام را به همسرى ناصرالدین شاه درآورد، اما شاه بلافاصله او را طلاق داد و به خانه پدر بازگشت كه مردم بیعار و بیكار و رقبایش اشعار ركیكى براى دختر بیچاره ساخته و در مجالس توسط مطرب‌‌ها خوانده مى‌‌شد.

 از آثار خیریه حاج ابوالحسن معمار بناى مسجد و مدرسه‌‌اى محكم و عالى نزدیك امامزاده یحیى است. پس از مرگش ناصرالدین‌‌شاه به نقدینه او كه در خمره‌‌هایى چال كرده بود، دست یافت و آن را تصرف كرد.

 اعتمادالسلطنه در روزنامه خاطرات درباره او مى‌‌نویسد: «دوشنبه 19 رجب 1305ق. حاج ابوالحسن صنیع الملك كه در ابتداى تفویض باغات به من چهارده سال قبل فقط بنایى بود به واسطه من متجاوز از پنجاه هزار تومان مداخل كرد و كم‌‌كم معمارباشى و صنیع‌‌الملك شد، فى‌‌الواقع معمار قابلى بود. دیشب در سن شصت سالگى تقریباً به مرض حصبه درگذشت. دولت (شاه) طمع به پول او دارند، خانه او را مُهر كردند.»

 و هم او مى‌‌نویسد: «یكشنبه دهم شعبان 1305 ق شنیدم از اموال حاجى ابوالحسن معمار باشى چهل و پنج هزار تومان به جهت شاه آوردند، خدا عالم است كه قسمت امین‌‌السلطان چقدر بوده است.» / شرح رجال ایران، ج 1، ص 35.

 بسیارى از ابنیه سلطنتى و دولتى در دوره ناصرى به دست ابوالحسن معمار باشى انجام پذیرفت. به عنوان مثال از عمارت فرح‌‌آباد باید یاد كرد: «آقا ابراهیم امین‌‌السلطان پس از تخریب عمارت خوابگاه به معمارى حاج ابوالحسن معمارباشى و با به كارگیرى روزانه پنج هزار عمله و بنا و نجار و حجار و نقاش در ظرف مدت هفت ماه بناى اندرون جدید عمارت فرح آباد را به پایان برد. این عمارت روز هفتم ربیع‌‌الاول سال 1300 ق. مورد استفاده اهل حرم قرار گرفت...

 عمارت فرح‌‌آباد داراى هشت رختشوى خانه و حمام و پانزده خلوت مسكون نیز بود... / روزنامه شرف، ش 2، ربیع‌‌الثانى 1300، نقل از یحیى ذكاء، ص 249؛ تهران به روایت تاریخ، ص 1100.

 یكى دیگر از آثار معمارباشى تالار سلام و تالار آینه است: «... طراحى و معمارى تالار سلام و تالار آینه و سرسراها و حوض‌‌خانه‌‌هاى مربوط به آن وسیله حاجى ابوالحسن معمارباشى عهد ناصرالدین شاه ملقب به صنیع‌‌الملك انجام گرفته و مباشرت بنایى آن با میرزا یحیى خان معتمدالملك وزیر بنایى بوده است.»

 یحیی ذكاء، معمار باشى را این‌‌گونه معرفى مى‌‌كند: «حاج ابوالحسن معمار نوایى از جمله بنّاهایى بود كه از حدود سال 1282 ق. زیردست محمد حسن خان اعتمادالسلطنه در باغ‌‌هاى سلطنتى كار مى‌‌كرد و كم كم به علت استعداد و حُسن خدمت و طرح برخى از بناهاى جالب ترقى یافته، در سال 1300 به لقب صنیع الملكى مفتخر شد و در شب 19 رجب سال 1306 ق. (به اعتبار نوشته اعتمادالسلطنه تاریخ 1305 ق. درست است.) به مرض حصبه در سن شصت سالگى در تهران درگذشت.» / تهران به روایت تاریخ، ج 2، ص 1087، به نقل از یحیى ذكاء، ص 219.