آهن از فلزات بسیار ارزشمندی است كه از زمان شناخت آن توسط بشردرسه هزار سال قبل (تهران سه هزار و دویست ساله، ص 104) تاكنون در زندگی آدمیان كاربرد فراوانی داشته و دارد.
آهن در حدود 500 سال قبل از میلاد ارزش و اهمیت خاصی پیدا كرد. تولیدات كشاورزی با ظهور آهن افزایش یافت. ابزار ابتدایی آهنی در قرن پنجم پیش از میلاد كشف شد، اما سلاح‌های آهنین بعدها پدید آمد، از جمله داس كه در قرن چهارم یا پنجم قبل از میلاد ریخته‌گری شده است. / تاریخ مختصر جهان، ص 88.
در تهران هم پس از گسترش و توسعه و افزایش جمعیت مانند دیگر شهرها آهنگران با این فلز تمامی ابزار مورد نیاز تهرانیان را فراهم می‌‌كردند. در آن زمان محصولات آهنگران عبارت بود از بیل، كلنگ، تیشه، ماله، داس، نعل چهارپایان، میخ، چاقو، قمه، قداره، شمشیر، سپر، گاوآهن، تسمه برای دور چرخ گاری و درشكه و علامت سینه زنان و دیگر ابزار.
با برقراری قورخانه كم كم آهن تراشی و ابزار پیشرفته‌تر مانند میله‌های چرخ گاری و درشكه در میان آهنگران باب شد.
در ارتباط با تأسیس كارخانه آهن تراشی مهدی قلی هدایت (مخبرالسلطنه) در كتاب خود، خاطرات و خطرات، می‌‌نویسد:
«... حقیر صنیع الدوله [لقب آن زمان نویسنده] كارخانه برای آهن تراشی دایر كرده بود. ناصرالدین شاه هر دفعه به كارخانه تشریف می‌‌آوردند و تشویق می‌‌كردند.» / خاطرات و خطرات، ص 74.
مخبرالسلطنه در جای دیگر راجع به استخراج آهن می‌‌نویسد: «در بدو امر معهود بود معدن آهنی دایر شود. از گروپ مهندسین برای كشف معدن تشخیص استطاعت و ساختمان كارخانه استخدام شد. تشخیص یافت كه معدن دوشان تپه از قرار روزی پانزده تن آهن كه مصرف شود سه سال آهن كافی می‌‌دهد، معدن دیگر طرف دامغان... صحبت تدارك آهن خاموش شد... آهن از ضروریات اولیه اقتصاد است، كرایه‌ای كه به آهن داده شد از ریل و تراورس بیش از خرج استخراج آهن بود چرا؟ ندانستم. جنگ بین المللی ثانی مثلاً در كارها تعطیل انداخته باید منتظر روزگار بهتری شد كه جهل را تیغ در دست و عقل را خار در پا نباشد.» / خاطرات و خطرات، ص 400.
روزنامه وقایع اتفاقیه به تاریخ 16 ربیع الاول 1268 راجع به آهن مطلبی دارد:
«در بلوك نانیج مازندران، آهن را به قدری كه بعضی اسباب و آلات آهنی به جهت مصرف زراعتی و رعیتی و غیره از آن ساخته شود صاف می‌‌كردند ولی به آن مرتبه و درجه نرسیده بود كه به مصارف كلیه اسباب آهنی، از قبیل تفنگ و سایر اسباب حرب، برآید. این اوقات به اهتمام امنای دولت علیه آهن نانیج را مثل آهن حاجی ترخان تخته كرده و به دارالخلافه تهران آورده‌اند و از قرار تصدیق عالیجاه حاجی محمد حسین جبه‌دار باشی، از آهن حاجی ترخان نرم‌تر و به استعمال نزدیك‌تر است و از آهن مزبور تفنگ هم در جبه خانه دارالخلافه تهران ساخته شده و بسیار ممتاز و خوب درآمد.
امنای دولت علیه قرار دادند كه چند نفر استاد قابل در نانیج مشغول صاف نمودن آهن گردیده و تا شب عید چندین خروار آهن صاف و تخته نموده به دارالخلافه تهران بفرستند... بعد از خوب به عمل آوردن آهن مزبور، مستغنی از خریدن آهن از حاجی ترخان و غیره باشند... .» / اولین‌های تهران، ص 224.
آهنگرها در تهران قدیم صاحب بازاری مستقل بودند به نام بازار آهنگرها واقع در جنوب محله عودلاجان كه هنوز هم تعدادی از دكان‌های آن‌جا به این شغل تعلق دارد.
2017 © All rights reserved.